آنچه که از فناوری متاورس باید بدانیم…!

متاورس مفهوم جدیدی است که در سال­های اخیر،  بخصوص دو سال اخیر،  بسیار در مورد آن می شنویم و شاید جدیدترین فناوری برافکنی (disruptive technology) باشد که شاهد ظهور و تکامل آن هستیم. لذا بنظر می رسد تدوین مطلب در مورد متاورس و ارائه آن به قشر فرهیخته، محققین و دانشجویان عزیز بسیار مهم باشد. در این یادداشت در خصوص متاورس صحبت خواهیم کرد. در این راستا از تجربیات و دانش آقای دکتر پرویز قربانزاده (دکتری مهندسی نرم افزار) متخصص حوزه متاورس، در قالب یادداشت­ها، استفاده کرده ­ایم. باتوجه به کاملا جدید بودن این مفهوم، سوالات متعددی به ذهن شنونده متبادر می­شود. شاید اولین سوالی که برای علاقمندان به حوزه فناوری ایجاد شود آنست که متاورس از کجا نشات می­گیرد؟ و آیا این فناوری در حوزه­ های مختلف بخصوص حوزه آموزش، برافکن محسوب می­گردد یا خیر؟ و اینکه چگونه می توان از این فناوری بهره برد؟آیا تجهیزات خاصی نیازمند است؟ در ادامه به این سوالات پاسخ داده می شود.

کلمه متاورس( Metaverse ) ترکیبی از دو واژه­ متا (Meta) ویونیورس (Universe) است. متا به معنای فراتر و یونیورس به معنای دنیا است. بنابراین متاورس، جهانی فراتر از جهانی است که ما می شناسیم. این دنیا در قلمرو مجازی وجود دارد اما به همان اندازه، واقعی نیز هست. بعبارت دیگر متاورس یک فضای مجازی مشترک را نشان می‌دهد که هر شخصی می‌تواند از طریق اینترنت به آن دسترسی داشته باشد و به کاربران این امکان را می‌دهد تا به‌جای تماشای محتوا، آن محتوا را حس کنند. درواقع متاورس آینده‌ای را ارائه می‌دهد که در آن می‌توانیم از همپوشانی بین زندگی فیزیکی و دیجیتالی لذت بیشتری ببریم. متاورس در سال ۱۹۹۲ برای اولین بار در رمان علمی تخیلی Snow Crash اثر نیل استفنسون (Neal Stephenson نویسنده آمریکایی) ایده گرفته شده است. مارک زاکربرگ موسس فیسبوک، متاورس را محیطی مجازی تعریف می­کند که کاربران می‌توانند به‌ جای تماشای صفحه ‌نمایش به داخل آن وارد شوند. از نظر بسیاری از بزرگان دنیای فناوری اطلاعات، متاورس نسخه بعدی اینترنت خواهد بود.

شاید بتوان گفت مهم‌ترین و بزرگترین ویژگی متاورس مجازی بودن آن است. به عبارت دیگر متاورس یک دنیای مجازی است که می‌توان به کمک یک رایانه، کنسول بازی، موبایل یا هر دستگاه دیگری وارد آن شده و از فضای سه ‌بعدی لذت برد. واقعیت مجازی (Virtual reality) و واقعیت افزوده (Augmented Reality)  دو مفهوم کلیدی هستند که در پیاده سازی و پیشرفت متاورس نقش اساسی دارند. واقعیت مجازی نوعی شبیه سازی کامپیوتری است که سعی دارد واقعیتی جایگزین را برای انسان خلق کند. واقعیت مجازی، برای فعالیت به ابزارهایی از جمله عینک واقعیت مجازی، هدفون و دستکش لمسی نیاز دارد. این ابزارها سعی دارند برای کاربر محیطی شبیه به واقعیت را ایجاد کنند. واقعیت افزوده هم ترکیبی عالی از دنیای دیجیتال و دنیای واقعی برای ایجاد محیطی مصنوعی است که هدف آن شبیه‌سازی محیط واقعی در دنیای دیجیتال است؛ به عبارت دیگر این فناوری صحنه‌ای ترکیبی را برای کاربر ایجاد می‌کند؛ برای مثال اگر گوشی تلفن هوشمند خود را در برابر یک نقشه ساختمان قرار دهید، این فناوری می‌تواند به شما کمک کند که طرح سه‌بعدی ساختمان را دیده و درکی از ساختمان ساخته‌شده براساس آن نقشه داشته باشید. در واقع این فناوری صحنه واقعی مشاهده ‌شده توسط کاربر و صحنه مجازی تولید شده توسط کامپیوتر را با یکدیگر ترکیب می‌کند. برای داشتن یک تجربه کامل از متاورس، تجهیزات گوناگونی مانند یک دستگاه کامپیوتر (همچنین لپ تاپ یا گوشی هوشمند)، عینک واقعیت افزوده (AR)، دستکش واقعیت مجازی (VR) و هدست واقعیت مجازی مورد نیاز می باشد. البته در حال حاضر با داشتن یک هدست واقعیت مجازی مانند  2 Oculus Questویا یک هدست واقعیت افزوده مایکروسافت، امکان کسب یک تجربه واقعی از محیط متاورس ممکن می­باشد. در حال حاضر دو پلتفرم‌ سند باکس (Sand Box) و دیسنترالایزد (Decentralized)  از محبوب ترین پلتفرم های متاورس می باشند.

اما آیا متاورس در حوزه آموزش، بخصوص آموزش علومی که نیازمند به تجربه مستقیم دانشجو است تاثیرگذار می باشد یا خیر؟ با توجه به توضیحات فوق، قطعا پدیده متاورس می ­تواند یک انقلاب در نحوه آموزش حوزه های خاص ایجاد نماید. متاورس علاوه بر ایجاد دسترسی بیشتر به محتواهای آموزشی می تواند سبب کاهش هزینه‌‌های آموزشی، حجم کار کمتر برای آموزش و افزایش مشارکت اثر مستقیم داشته باشد. هم اکنون یکی از موانع در حوزه آموزش رشته­ های خاص که تجربه مستقیم دانشجو و آموزش دانشجو با چالش روبه رو است ( مانند آموزش پزشکی و یا برخی رشته ­های مهندسی مانند مهندسی نفت، معدن و یا علوم پایه) متاورس می­ تواند نقش یک ناجی را ایفا نموده و با فراهم آوردن یک محیط دیجیتالی دوره آموزشی دانشجو را تکمیل کند و کیفیت نیروی متخصص خروجی دانشگاه ها را افزایش دهد. بطورمثال تجسم یک مخزن نفت و یا تصور پدیده های درون زمین با استفاده از متاورس می­ تواند بسیار جذاب و آموزنده باشد. در حال حاضر برخی از دانشگاه های معتبر دنیا مثل دانشگاه استنفورد، دانشگاه NTU در سنگاپور و دانشگاه توکیو از متاورس در دوره های آموزشی خود بهره می برند. بنظر می رسد توجه به فناوری های جدید در دانشگاه ها بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد. در این بین برگزاری وورک شاپ های تخصصی و برگزاری میزگردهای علمی-تخصصی می تواند در توجه دادن قشر دانشجو و محققین به موضوع متاورس بسیار تاثیرگذار باشد تا در آینده نه چندان دور از قافله پیشرفت جهانی و استفاده از تکنولوژی های برافکن، کشور ایران عقب نماند! انشالله.