بررسی اهمیت عناصر نادرخاکی و نقش راهبردی آنها در توسعه ی پایدار کشور

توجه به نقش راهبردی انرژی در توسعه جهانی از یک سو و افزایش نگرانی­ هایی مانند پایان­ پذیر بودن منابع انرژی­های تجدیدناپذیر و افزایش آلودگی­های زیست­ محیطی ناشی از مصرف سوخت­های فسیلی از سوی دیگر، سبب پدیدار شدن مفهوم توسعه ­ی پایدار گردید تا بشر ضمن دستیابی به توسعه­ اقتصادی و فناوری، حفاظت از منابع طبیعی و محیط­ زیست را نیز مدنظر قرار دهد. صنعت انرژی­های تجدیدپذیر، به­ عنوان جایگزین مناسب سوخت­های فسیلی، ضمن نداشتن محدودیت منابع، به­ عنوان انرژی پاک و دوستدار محیط ­زیست می­ تواند نقش اصلی در حوزه­ ی توسعه­ ی پایدار را ایفا نماید. اما توسعه فناوری­های سبز وابسته به برخی کانی­ها و عناصر راهبردی می­باشد. در این بین عناصر نادر خاکی نقش اساسی در صنعت انرژی­های تجدیدپذیر و سایر صنایع با فناوری­های بالای آینده دارند. لذا با توجه به اهمیت عناصر نادر خاکی و نیز در حال توسعه بودن کشور ایران، بنظر می­رسد جهت رفع نیاز­های آتی کشور در حوزه فناوری­های سطح بالا وسبز و بی­ نیازی کشور از واردات این مواد، لازم است بیش از پیش به اهمیت این عناصر پرداخته شود تا با توسعه فعالیت­های اکتشافی در این حوزه منابع پایداری از این عناصر شناسائی و استخراج گردد. در این یادداشت ، چند راهکار سیاستی جهت توسعه فعالیت­ های اکتشافی و فراوری این مواد ارائه می­ شود.

باتوجه به وابستگی بخش انرژی ایران به منابع تجدیدناپذیر(نفت و گاز)، جهت دستیابی به برنامه­ های توسعه­ ای کشور و تامین نیاز روزافزون انرژی صنایع، در اسناد بالادستی در استفاده از انرژی­های تجدیدپذیر در صنایع مختلف کشور تاکید صورت گرفته است (مانند برنامه ششم توسعه). اما جهت دستیابی به این اهداف، ایجاد زیرساخت­ های لازم جهت تولید تجهیزات و فناوری­های مورد نیاز و بومی­ سازی آن­ها از اهمیت فراوانی برخوردار است. چراکه باتوجه به تحریم­ های مختلف، با تکیه بر واردات نمی­ توان به توسعه­ ی انرژی­های تجدیدپذیر و درنتیجه توسعه­ ی پایدار امید داشت. در این بین عناصر نادر خاکی از جمله مواد راهبردی در تولید فناوری­های مرتبط با انرژی­های سبز می­ باشند. اهمیت این عناصر به حدی است که رئیس جمهور چین، در یکی از سخنرانی های خود در سال های گذشته گفته بود: “اگر خاورمیانه نفت دارد، چین، خاک­های کمیاب دارد” . لازم بذکر است چین حدود 97 درصد منابع این عناصر را برای دنیا تامین می کند.

معدن بایان اویو بزرگترین معدن عناصر نادر خاکی دنیا است که به تنهایی 50% مقدار عناصر نادر خاکی مصرفی دنیا را در سال 2019 تامین کرده است (این معدن در ایالت مغولستان داخلی کشور چین قرار دارد)

باتوجه به حرکت کشورها به سمت انرژی های پاک و وابستگی عمیق فناوری­های سطح بالا به عناصر نادر خاکی و با مدنظر قراردادن چالش­های جهانی که در زمینه­ ی عرضه و تامین این عناصر وجود دارد، در صورت دستیابی کشور به این عناصر، ضمن تامین نیاز داخلی جهت پیشبرد برنامه های بلند مدت توسعه­ای کشور و دستیابی به توسعه­ی پایدار، با صادر کردن این عناصر راهبردی به صورت برنامه ­ریزی شده­، می­ توان به درآمدزایی، تقویت نقش ژئوپلیتیکی کشور در جهان و همچنین کاهش وابستگی به نفت و افزایش تاب­آوری اقتصاد در برابر تحریم­ ها کمک شایانی نمود. لذا تدوین قوانین و سیاست­های مناسب جهت اکتشاف، استخراج و استحصال عناصر نادر خاکی باید بیش از پیش مورد توجه سیاستگذاران کلان کشور قرار گیرد. در این بین ارائه مشوق­ هایی به شرکت­های اکتشافی جهت سرمایه­ گذاری در اکتشاف این عناصر بسیار می­تواند مفید واقع شود. ایجاد کارگروه­های تخصصی در حوزه­ ی عناصر نادر خاکی در نهادهای حاکمیتی مرتبط (مانند وزارت صمت) به­ منظور ریل­ گذاری و پایش وضعیت موجود و برنامه­ ریزی جهت دستیابی به زنجیره تامین عناصر نادر خاکی مورد نیاز صنایع داخلی از دیگر اقدامات مناسب در این حوزه می­ باشند. باتوجه به دانش فنی سطح بالا در فراوری و استحصال عناصر نادر خاکی، حمایت ویژه از شرکت­های دانش ­بنیان ویا پژوهشگران فعال در این زمینه می­تواند یک محرک مناسب در بهره ­مندی از عناصر نادر خاکی باتوجه به پتانسیل غنی زمین­ شناسی کشور باشد.